ਵਰਖਾ ਰੁੱਤ
Varsha Ritu
ਭੂਮਿਕਾ–ਭਾਰਤ ਦੇਸ਼ ਕੁਦਰਤੀ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਨਾਟਕ ਖੇਡਣ ਵਾਲਾ ਸਥਾਨ ਹੈ।ਕੁਦਰਤ ਦੇ ਇੰਨੇ ਵੱਖਵੱਖ ਰੂਪ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਮੁਸ਼ਕਲ ਨਾਲ ਮਿਲਦੇ ਹਨ।ਇਥੇ ਸਮੇਂ-ਸਮੇਂ ਤੇ ਕੁਦਰਤ ਆਪਣੇ ਨਵੇਂ-ਨਵੇਂ ਰੂਪਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰਦੀ ਹੈ ।ਕਦੀ ਰੰਗ-ਬਿਰੰਗੇ, ਸੰਗੀਤ ਵਾਲੀ ਰੁੱਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਕਦੀ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਗਰਮੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਕੁਦਰਤ ਆਪਣੀ ਵਨਸਪਤੀ ਨੂੰ ਲਾਹ ਕੇ ਧਰਤੀ ਨੂੰ ਸਮਰਪਣ ਕਰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਕਦੀ ਹਰੇ-ਭਰੇ ਦਰੱਖਤਾਂ ਨਾਲ ਧਰਤੀ ਨੂੰ ਸਜਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਕਦੀ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਗਰਮੀ ਹੈ ਅਤੇ ਕਦੀ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਰਦੀ (ਕਦੀ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਖੁਸ਼ਬੂਦਾਰ ਹਵਾ ਬਹਿ ਰਹੀ ਹੈ ਅਤੇ ਕਦੀ ਵਰਖਾ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ। ਵਰਖਾ ਰੁੱਤ ਵਿੱਚ ਜਿਵੇਂ ਕੁਦਰਤ ਬੱਦਲਾਂ ਨਾਲ ਧਰਤੀ ਨੂੰ ਨੁਹਾ ਕੇ ਹਰੀ-ਭਰੀ ਦੁਨ੍ਹਣ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਣਾ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਵਰਖਾ ਰੁੱਤ ਦਾ ਸਾਡੇ ਇੱਥੇ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵ ਹੈ।
ਵਰਖਾ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ–ਕੁਦਰਤ ਦਾ ਕੀ ਨਿਯਮ ਹੈ ਕਿ ਹਰੇਕ ਦੀ ਇੱਛਾ ਪੂਰੀ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਲੱਗੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਗਰਮੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵਰਖਾ ਰੁੱਤ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਗਰਮੀ ਦੇ ਨਾਲ ਧਰਤੀ ਸੁੱਕ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਵਾਯੂ-ਮੰਡਲ ਮਿੱਟੀ ਨਾਲ ਭਰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।ਵਨਸਪਤੀ ਸੜ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਹਰੇਕ ਜੀਵ ਵਿੱਚ ਗਰਮੀ ਕਾਰਨ ਸੰਤਾਪ ਪੈਦਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।ਉਹ ਪਾਣੀ ਦੀ ਇੱਛਾ ਕਰਨ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਪਿਆਸ ਦਾ ਮਾਰਿਆ ਹੋਇਆ ਪਪੀਹਾ ਵਰਖਾ ਰੁੱਤ ਦੀ ਇੱਕ-ਇੱਕ ਬੂੰਦ ਲਈ ਤੜਫ-ਤੜਫ ਕੇ ਪੁਕਾਰਦਾ ਹੈ। ਕਿਸਾਨ ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਅਸਮਾਨ ਵੱਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਮੋਰ ਪਿਆਰੀਆਂ ਘਟਾਵਾਂ ਦੀ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸਾਰਿਆਂ ਦੀ ਪੁਕਾਰ ਵਰਖਾ ਰੁੱਤ ਨੂੰ ਬੁਲਾਉਂਦੀ ਹੈ।
ਵਰਖਾ ਰੁੱਤ ਦਾ ਸਜੀਵ ਚਿੱਤਰਨ–ਵਰਖਾ ਰੁੱਤ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਉੱਤੇ ਘਟਾਵਾਂ ਉਮੜਣ ਲੱਗਦੀਆਂ ਹਨ। ਬਿਜਲੀ ਚਮਕਦੀ ਹੈ, ਵਰਖਾ ਦੀਆਂ ਬੂੰਦਾਂ ਧਰਤੀ ਨੂੰ ਨੁਹਾਉਣ ਲੱਗਦੀਆਂ ਹਨ।
ਭਾਰਤੀ ਰੁੱਤ ਵਿੱਚ ਕ੍ਰਮਵਾਰ ਸਾਵਣ ਅਤੇ ਭਾਦੋਂ ਦੇ ਮਹੀਨੇ ਵਰਖਾ ਰੁੱਤ ਦੇ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਚਾਰੋਂ ਪਾਸੇ ਧਰਤੀ ਹਰੀ-ਭਰੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਹਰ ਪਾਸੇ ਪਾਣੀ ਭਰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜੰਗਲਾਂ ਵਿੱਚ ਮੋਰ ਨੱਚਣ ਲੱਗਦੇ ਹਨ। ਨਦੀ, ਤਾਲਾਬ ਅਤੇ ਖੂਹ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਭਰ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਡੱਡੂ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਟਰ-ਟਰਾਉਣ ਲੱਗਦੇ ਹਨ। ਪਪੀਹਾ ਪਿਆਰ ਵਿੱਚ ਪੀ-ਪੀ ਕਰਨ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਬਗਲਿਆਂ ਦੀ ਲਾਈਨ ਅਕਾਸ਼ ਵਿੱਚ ਵਿਚਰਨ ਲੱਗਦੀ ਹੈ।ਹਰੀ-ਭਰੀ ਧਰਤੀ ਦੀ ਦਸ਼ਾ ਨਿਖਰਨ ਲੱਗਦੀ ਹੈ। ਕਿਸਾਨ ਖੁਸ਼ੀ ਨਾਲ ਨੱਚਣ ਲੱਗਦੇ ਹਨ। ਵਾਯੂ-ਮੰਡਲ ਠੰਡਾ ਅਤੇ ਸੁੱਖ ਵਾਲਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਾਰੇ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਖੁਸ਼ੀ ਦੀ ਲਹਿਰ ਛਾ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਵਨਸਪਤੀਆਂ ਦੀ ਜਾਨ–ਜੇਕਰ ਵਰਖਾ ਰੁੱਤ ਨਾ ਹੁੰਦੀ ਤਾਂ ਧਰਤੀ ਤੇ ਵਨਸਪਤੀ ਨਾ ਹੁੰਦੀ। ਵਨਸਪਤੀ ਉੱਤੇ ਜੀਵ-ਮਾਤਰ ਦਾ ਜੀਵਨ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਹਰਿਆ-ਭਰਿਆ ਘਾਹ ਧਰਤੀ ਨੂੰ ਢੱਕ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਦਰੱਖਤਾਂ ਅਤੇ ਬੂਟੇ ਵਿੱਚ ਨਵੀਂ ਜਾਨ ਦਾ ਸੰਚਾਰ ਹੋਣ ਲੱਗਦਾ ਹੈ।ਇਸੇ ਰੁੱਤ ਵਿੱਚ ਨਵੇਂ-ਨਵੇਂ ਦਰੱਖਤ ਲੱਗਦੇ ਹਨ। ਪੁਰਾਣੇ ਦਰੱਖਤਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਕਾਸ ਅਤੇ ਵਾਧਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਦਰੱਖਤ ਵਲ ਅਤੇ ਫੁੱਲਾਂ ਨਾਲ ਭਰ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਅਨਾਜ ਦੇ ਬੂਟੇ ਉੱਗਣ ਲੱਗਦੇ ਹਨ।ਧਰਤੀ ਡੂੰਘਾਈ ਤੱਕ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਸੁਕਾ ਕੇ ਆਪਣੇ ਅੰਦਰ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਇਕੱਠਾ ਕਰ ਲੈਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂਕਿ ਸਾਲ ਭਰੇ ਦਰੱਖਤਾਂ ਤੇ ਬੂਟਿਆਂ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਪਹੁੰਚਾਉਂਦੀ ਰਹੇ । ਇਸ ਲਈ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਵਰਖਾ ਰੁੱਤ ਵਨਸਪਤੀਆਂ ਦੀ ਜਾਨ ਹੈ।
ਕਿਸਾਨਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ–ਸਾਡਾ ਦੇਸ਼ ਖੇਤੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਦੇਸ਼ ਹੈ।ਇਥੋਂ ਦੀ ਖੇਤੀ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਵਰਖਾ ਉੱਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਕਿਸਾਨ ਵਰਖਾ ਰੁੱਤ ਦਾ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਕਰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਸਮੇਂ ਉੱਤੇ ਵਰਖਾ ਨਾ ਹੋਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ਕਿਸਾਨ ਦੀ ਸਾਰੀ ਮਿਹਨਤ ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚ ਮਿਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਫਸਲ ਖ਼ਰਾਬ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।ਇਸ ਲਈ Indian agriculture are gambling ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਬੱਦਲਾਂ ਦੇ ਸਵਾਗਤ ਲਈ ਕਈ ਮਿੱਠੇ ਗੀਤ ਗਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।ਕਿਉਂਕਿ ਮੀਂਹ ਨਾਲ ਕਿਸ ਦਾ ਮਨ ਖਿੜ ਉੱਠਦਾ ਹੈ।ਵਰਖਾ ਰੁੱਤ ਕਿਸਾਨ ਨੂੰ ਧਨ ਨਾਲ ਸੰਪੰਨ ਬਣਾਉਣ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਕ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਗ਼ਰੀਬੀ ਨੂੰ ਮਿਟਾਉਣ ਵਿੱਚ ਸਫ਼ਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਬੱਦਲ ਕਿਸਾਨ ਦੇ ਅਭਿੰਨ ਮਿੱਤਰ ਹਨ।ਉਸ ਨੂੰ ਵੇਖ ਕੇ ਕਿਸਾਨ ਖੁਸ਼ੀ ਨਾਲ ਝੂਮ ਉੱਠਦਾ ਹੈ।
ਕਵੀਆਂ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਨਾ–ਕਵੀ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਕੁਦਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰੇਮੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਵਰਖਾ ਰੁੱਤ ਕੁਦਰਤ ਦਾ ਜਵਾਨੀ ਨਾਲ ਭਰਿਆ ਹੋਇਆ ਰੂਪ ਹੈ।ਇਸ ਲਈ ਵਰਖਾ ਰੁੱਤ ਨੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਹੀ ਕਵੀਆਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਦਿੱਤੀ ਹੈ।ਬਾਲਮੀਕ, ਵਿਆਸ, ਕਾਲੀਦਾਸ, ਤੁਲਸੀ, ਸੂਰਦਾਸ, ਮਹਾਂਦੇਵੀ ਵਰਮਾ ਆਦਿ ਨੇ ਵਰਖਾ ਦੇ ਉੱਪਰ ਨਾ ਜਾਣੇ ਕਿੰਨੇ ਹੀ ਬਿੰਬ ਪ੍ਰਸਤੁਤ ਕਰਕੇ ਆਪਣੀ ਕਵਿਤਾ ਨੂੰ ਸੁੰਦਰ ਅਤੇ ਰਸ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ।
ਕੁਦਰਤ ਦਾ ਵਿਨਾਸ਼ਕਾਰੀ ਰੂਪ–ਕੁਦਰਤ ਜਿੱਥੇ ਆਪਣੇ ਕੋਮਲ ਸੁਭਾਅ ਦੇ ਦੁਆਰਾ ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਅਨੰਦ ਵਧਾਉਂਦੀ ਹੈ ਉੱਥੇ ਆਪਣਾ ਵਿਨਾਸ਼ਕਾਰੀ ਰੂਪ ਵਿਖਾ ਕੇ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਵਿਨਾਸ਼ ਦੇ ਕੰਢੇ ਉੱਤੇ ਵੀ ਖੜਾ ਕਰ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਵਰਖਾ ਰੁੱਤ ਵਿੱਚ ਜਦੋਂ ਮੀਂਹ ਵਿਨਾਸ਼ਕਾਰੀ ਰੂਪ ਧਾਰਨ ਕਰਕੇ ਮੀਂਹ ਵਰਾਉਂਦਾ ਹੈ ਦੇ ਉਹ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਤਬਾਹੀ ਮਚਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਵੱਡੀਆਂ-ਵੱਡੀਆਂ ਨਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਹੜ੍ਹ ਆ ਕੇ ਵਿਆਪਕ ਰੂਪ ਨਾਲ ਜਨ, ਧਨ, ਅਨਾਜ ਆਦਿ ਦੀ ਹਾਨੀ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਜੀਵਨ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਵਰਖਾ ਸਰਾਪ ਬਣ ਕੇ ਉਸ ਦੀ ਫਸਲ ਨੂੰ ਖਰਾਬ ਕਰ ਦਿੰਦੀ ਹੈ।
ਸਿੱਟਾ–ਇਸ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਜਿੱਥੇ ਵਰਖਾ ਜੀਵ ਮਾਤਰ ਅਤੇ ਦਰੱਖਤਾਂ ਤੇ ਬੁਟਿਆਂ ਨੂੰ ਨਵਾਂ ਜੀਵਨ ਪਦਾਨ ਕਰਦੀ ਹੈ ਉੱਥੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੋਣ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵਿਨਾਸ਼ ਵੀ ਕਰ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਵਰਖਾ ਸਾਡੇ ਲਈ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਸਾਨੂੰ ਵਰਖਾ ਰੁੱਤ ਦਾ ਪੂਰਾ ਅਨੰਦ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਅੱਜਕਲ੍ਹ ਹੜ੍ਹ ਆਦਿ ਦੇ ਬਚਾਓ ਲਈ ਕਈ ਨਦੀਆਂ ਉੱਤੇ ਬਹੁ-ਦੇਸ਼ੀ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਬਣਾਈਆਂ ਜਾਣੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨ।