ਲੋਹਾ

Iron

ਜਾਣ-ਪਛਾਣ: ਲੋਹਾ ਸਲੇਟੀ ਰੰਗ ਦੀ ਇੱਕ ਧਾਤ ਹੈ। ਇਹ ਖਾਣ ਵਿੱਚ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉੱਥੇ ਇਹ ਧਰਤੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਚੀਜ਼ਾਂ ਨਾਲ ਰਲਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਅਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਇਸਨੂੰ ਕੱਚੀ ਧਾਤੂ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਫਿਰ ਇਸਨੂੰ ਅੱਗ ਵਿੱਚ ਪਿਘਲਾ ਕੇ ਸ਼ੁੱਧ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸ਼ੁੱਧ ਲੋਹੇ ਦੀ ਚਾਂਦੀ ਵਰਗੀ ਚਮਕ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਨਮੀ ਦੇ ਸੰਪਰਕ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ‘ਤੇ ਇਸਨੂ ਜੰਗਾਲ ਲੱਗ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਕਿਸਮ: ਲੋਹੇ ਦੀਆਂ ਤਿੰਨ ਕਿਸਮਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ: ਕੱਚਾ ਲੋਹਾ, ਸ਼ੁੱਧ ਲੋਹਾ ਅਤੇ ਸਟੀਲ। ਕਾਸਟ ਆਇਰਨ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਪਿਘਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਆਕਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਢਾਲਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਸ਼ੁੱਧ ਲੋਹੇ ਨੂੰ ਚਾਦਰਾਂ ਵਿੱਚ ਕੁੱਟਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਸਾਰੇ ਤਿੱਖੇ ਸੰਦ ਸਟੀਲ ਦੇ ਬਣੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਲੋਹਾ ਹੱਥੀਂ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਕਿੱਥੇ ਮਿਲਦੇ ਹੈ: ਲੋਹੇ ਦੀਆਂ ਖਾਣਾਂ ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਕੋਲੇ ਦੀਆਂ ਖਾਣਾਂ ਦੇ ਨੇੜੇ ਪਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਲੋਹਾ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਇੰਗਲੈਂਡ, ਫਰਾਂਸ, ਸਵੀਡਨ, ਜਰਮਨੀ, ਉੱਤਰੀ ਅਮਰੀਕਾ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਲੋਹੇ ਦੀਆਂ ਖਾਣਾਂ ਬਿਹਾਰ ਅਤੇ ਕੁਝ ਹੋਰ ਥਾਵਾਂ ਤੋਂ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ।

ਉਪਯੋਗਤਾ: ਲੋਹਾ ਇੱਕ ਆਮ ਧਾਤ ਹੈ ਪਰ ਸਾਰੀਆਂ ਧਾਤਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਉਪਯੋਗੀ ਹੈ। ਚਾਕੂ, ਰੇਜ਼ਰ, ਰੇਲਿੰਗ, ਇੰਜਣ, ਪਿੰਨ, ਹੁੱਕ ਆਦਿ ਲੋਹੇ ਦੇ ਬਣੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਲੋਹੇ ਦੀਆਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਾਨੂੰ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਫੈਕਟਰੀਆਂ ਅਤੇ ਮਿੱਲਾਂ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਰੇਲਵੇ, ਭਾਫ਼, ਜਹਾਜ਼, ਤਲਵਾਰਾਂ, ਹਲ ਆਦਿ ਸਭ ਲੋਹੇ ਦੇ ਬਣੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਲੋਹੇ ਦੇ ਸਾਰੇ ਉਪਯੋਗਾਂ ਦੀ ਗਣਨਾ ਕਰਨਾ ਅਸੰਭਵ ਹੈ। ਭਾਵੇਂ ਇਹ ਸੋਨੇ ਨਾਲੋਂ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਕੀਮਤ ਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਇਹ ਸੋਨੇ ਨਾਲੋਂ ਸੌ ਗੁਣਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਲਾਭਦਾਇਕ ਹੈ।

ਲੋਹੇ ਦੀਆਂ ਖਾਣਾਂ ਦੌਲਤ ਦਾ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਸਰੋਤ ਹਨ। ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਲੋਹੇ ਦੇ ਕਈ ਕਾਰਖਾਨੇ ਸਥਾਪਿਤ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਅਹਿਮ ਹੈ ਝਾਰਖੰਡ ਦੇ ਜਮਸ਼ੇਦਪੁਰ ਵਿੱਚ ਟਾਟਾਨਗਰ ਦੀ ਟਾਟਾ ਆਇਰਨ ਐਂਡ ਸਟੀਲ ਕੰਪਨੀ। ਇਹ ਦੁਨੀਆ ਦੀਆਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀਆਂ ਫੈਕਟਰੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ।

ਸਿੱਟਾ: ਲੋਹਾ ਇੱਕ ਕੁਦਰਤੀ ਧਾਤ ਹੈ। ਮਨੁੱਖ ਇਸ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਵਧਾ ਸਕਦਾ। ਇਸ ਲਈ ਸਾਨੂੰ ਇਸ ਦੀ ਸੰਜਮ ਨਾਲ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।